Thận trọng với thuốc ho, cảm lạnh

Cảm lạnh là bệnh thường xẩy ra nhất trong mùa đông – xuân. Trong thời gian này, bệnh xuất hiện với ba cao điểm: Vào mùa thu khi trẻ bắt đầu đi học, rồi giữa mùa đông và cuối cùng là vào mùa xuân, khi mà mọi người tưởng là không còn bị cảm lạnh nữa. Cũng như bệnh cúm, cảm lạnh do virus gây ra với cả trăm loại khác nhau, nhưng nhóm Rhinovirus (virus mũi) là thường thấy hơn cả.

Nguyên nhân gây cảm lạnh: Như tên gọi Rhinovirus, virus này xâm nhập cơ thể qua mũi và miệng. Virus nằm trong những giọt nước nhỏ li ti từ miệng mũi của người bệnh thoát ra khi họ ho,  hắt hơi, nói,  chúng bay lởn vởn trong không khí cả mấy giờ và người lành hít phải là mang bệnh. Virus cũng lây lan qua các đồ dùng của người bệnh như điện thoại, khăn mặt,  bát đĩa,  bàn viết máy tính, sờ đụng vào các vật dụng đó rồi đưa tay lên miệng, lên mũi là mắc cảm lạnh ngay. Hiện nay chưa có vacin ngừa cảm lạnh. Phương thức phòng bệnh giản dị và hữu hiệu là không tiếp cận quá gần với người bệnh, người bệnh cần che mũi miệng khi ho,  hắt hơi;rửa tay thường xuyên,  không dùng vật dụng chung với người bệnh,  nghỉ ngơi tại nhà , uống nhiều nước.
Trẻ em từ 1 đến 5 tuổi thường hay bị cảm lạnh cả chục lần mỗi năm và thường hay bị các biến chứng như viêm phổi,  viêm tai trong, viêm phế quản. Lý do là hệ miễn dịch của các em chưa mạnh, các em cũng hay tụ tập trong nhà trẻ,  mẫu giáo,  rồi cũng chưa có thói quen rửa tay,  che mũi miệng như người lớn. Người lớn ít bị cảm lạnh hơn,  nhưng cũng được virus tới thăm 5-6 lần mỗi năm. Với họ,  sự mệt mỏi thể xác,  căng thẳng tinh thần, kém dinh dưỡng là những rủi ro khiến cảm lạnh dễ xẩy ra. Vì sức đề kháng miễn nhiễm suy giảm, cũng có nhiều ngộ nhận là gặp luồng gió độc, dầm mưa,  tắm nước lạnh buổi sáng gây ra cảm lạnh. Nhưng đó cũng là những truyền khẩu vô căn cứ, chứ nếu không có virus thì không mắc bệnh này.

Điều trị cảm lạnh, Có mấy điểm quan trọng cần được lưu ý:
- Không có phương thức nào trị khỏi được cảm lạnh.
- Kháng sinh không công hiệu với virus gây cảm lạnh.
- Thuốc chống cảm,  ho,  nghẹt mũi bán trên thị trường không những không làm cảm lạnh lành hoặc mau chấm dứt mà còn có nhiều tác dụng phụ cần biết để tránh.
Trên thị trường có cả trăm loại thuốc cảm lạnh được quảng cáo, vì nhu cầu của dân chúng quá cao,  cứ thấy hắt hơi,  sổ mũi,  ho. .  là ra ngay hiệu thuốc mua thuốc.  Thuốc do các viện bào chế có uy tín sản xuất cũng có mà thuốc rởm vô danh cũng nhiều. Lại còn có thuốc quảng cáo là có Vitamin, khoáng chất, antioxidant. Bệnh nhân hoa cả mắt,  không biết lựa thứ nào. Theo các chuyên gia y tế,  trong đa số các trường hợp,  không cần thuốc men mà chỉ cần áp dụng vài sự tự chăm sóc bệnh cũng qua đi. Vì bản chất cuả cảm lạnh là vậy: có vẻ như hung dữ,  nhưng tiền hung hậu kết. Nếu thấy cần có thuốc để giảm bệnh thì cân nhắc xem dấu hiệu nào cần đến thuốc, thuốc gì,  dùng bao lâu và liệu có phản ứng phụ nào không. Có 3 loại thuốc để giảm dấu hiệu cảm lạnh:
Thuốc chống nghẹt mũi:
hoạt chất chính của loại này là một hoạt chất tổng hợp giống như Ephedrin, (adrenalin) do phần tủy tuyến thượng thận tiết ra. Cả hai thứ có tác dụng làm co mạch máu. Tại mũi,  thuốc làm giảm xung huyết, niêm mạc xẹp xuống, lỗ mũi thông, người bệnh thở dễ dàng. Nhưng thuốc cũng làm nhịp tim nhanh,  tăng huyết áp ở người đang bị cao huyết áp, kích thích thần kinh và sợ hãi, nóng nảy, run tay, khó ngủ,  chóng mặt,  nhức đầu,  đổ mồ hôi,  buồn nôn và nôn mửa. Đang bị cao huyết áp,  bệnh tim mạch, đái tháo đường không nên uống thuốc này,  nếu chưa hỏi ý kiến bác sỹ.
Thuốc chống đau,  giảm sốt:
Đau mình mẩy,  nhức đầu là chuyện thường xẩy ra khi bị cảm lạnh,  may mắn là chúng không kéo dài quá vài ngày và không quá dằn vặt. Thuốc thường dùng là Acetaminophen, Ibuprofen, rồi đến Aspirin. Aspirin thường gây ra xuất huyết dạ dày nên cần rất dè dặt. Cũng nên nhớ là không bao giờ cho các cháu dưới 12 tuổi dùng Aspirin, vì có thể gây ra hội chứng Reye, tổn thương thần kinh,  đôi khi chết người.  Acetaminophen, paracetamon được dùng nhiều hơn vì tương đối an toàn. Tuy nhiên không dùng quá thường xuyên và không dùng quá liều lượng chỉ định để tránh tổn thương cho gan. Thuốc có trong nhiều dạng thuốc chống cảm lạnh khác nhau,  do vậy,  cần coi kỹ nhãn hiệu để tránh ngộ độc do quá liều lượng đối với trẻ em.
Thuốc ho:
Ho không phải là một bệnh,  mà chỉ là triệu chứng của một bệnh nào đó trong cơ thể. Ho cũng là một phản ứng tự nhiên khi có kích thích ở họng như nhớt từ mũi miệng,  vật lạ từ ngoài bay vào họng,  ho là để tống các vật này ra ngoài. Nhiều người bệnh sau phẫu thuật còn được khuyến khích ho để thông đờm, loại vi khuẩn ra ngoài. Nhưng cảm lạnh mà ho liên tục thì gây đau ngực, khó chịu,  do đó mới có thuốc giảm ho. Có thể là ho khan,  ho có đờm với nhiều người, thuốc ho đều có thể phần nào làm nhẹ. Tuy nhiên,  nhiều bác sỹ có ý kiến là không nên dùng thuốc ho,  vì thuốc không chữa được nguyên nhân gây ho, đôi khi lại tạo ra tác dụng phụ, đặc biệt là ở trẻ em dưới 2 tuổi. Các viện bào chế cũng tự nguyện ghi cảnh báo là không cho trẻ em dưới 4 tuổi dùng thuốc cảm ho bán trên thị trường. Sự ngộ độc khi các em uống quá liều có thể dẫn tới tử vong. Ho khi cảm lạnh chỉ kéo dài vài tuần. Nếu ho quá lâu, có đờm,  ra máu thì nên đi khám bệnh ngay, vì có thể bị bội nhiễm vi khuẩn, viêm phổi.  Kháng sinh tuyệt đối không có vai trò nào,  trừ trường hợp bội nhiễm,  viêm phổi.
Chăm sóc trẻ bị cảm lạnh:
- Để các cháu nghỉ ngơi thoải mái. Nếu ở tuổi mẫu giáo,  đi học nên giữ các em ở nhà, không nên tiếp xúc với em bé khác để tránh lan truyền.
- Tránh sống trong môi trường có khói thuốc lá.
- Cho các cháu uống nhiều nước để làm loãng đờm rãi, nước mũi,  cũng như tránh khô nước vì nóng sốt, chảy nước mũi,  nhất là khi trẻ tiêu chảy,  nôn  ói.
- Cho các cháu dùng thêm nước xúp gà nóng có chất cysteine vì có tác dụng làm giảm nghẹt mũi.
- Với cháu bú sữa bình,  nên giới hạn sữa vài ngày, vì sữa làm nhớt mũi khô,  khó loại bỏ.
- Không khí trong phòng khô làm giảm sức đề kháng với bệnh nhiễm.  Dùng máy phun bụi nước để làm giảm kích thích mũi,  tránh khô khó thở. Không hướng bụi nước vào giường các cháu. Muốn tránh meo mốc nên thay nước mỗi ngày và rửa máy bơm bụi nước theo đúng hướng dẫn của nhà sản xuất.
- Khi cháu bị nghẹt mũi,  nhỏ vài giọt nước muối sinh lý vào một lỗ mũi để làm loãng nhớt,  rồi cũng làm như vậy ở lỗ mũi bên kia. Hút nhớt mũi với ống hút làm bằng cao su. Có thể dùng nước muối ở mọi lứa tuổi, ngay cả bé sơ sinh.
- Nếu các cháu kêu đau khô ở cổ: Cháu lớn cho súc miệng với nước muối hoặc vài giọt dung dich 1 thìa nước chanh pha với 2 thìa mật ong để họng bớt kích thích, Trẻ trên 4 tuổi có thể ngậm kẹo ho
- Giữ đầu cháu cao ở vị trí ngồi nhiều hơn để giúp loại đờm nhớt. Nếu sau 3-4 ngày mà cháu không bớt,  lại có nóng,  sốt cao,  đau họng,  nôn ói…nên đưa cháu đến bệnh viện hoặc bác sỹ chuyên khoa nhi ngay.

BS Nguyễn Ý Đức