Viêm mũi dị ứng dùng thuốc như thế nào?

Viêm mũi dị ứng xuất hiện theo mùa (vào dịp đông Xuân do  buị phấn hoa và cây cỏ) hoặc quanh năm do lông súc vât, bụi từ quần áo, chăn, giường, chiếu hay các loại khói bụi khác). Viêm mũi dị ứng hay gặp ở những người cơ địa nhạy cảm với dị nguyên, biểu hiện cụ thể: ngứa, hắt hơi, chảy nước mũi, chảy nước mắt, phù niêm mạc, ngạt mũi,rất nhiều người chữa kém hiệu quả, nhưng nếu biết dùng đúng thuốc, đúng kỹ thuật, tuy không khỏi hẳn nhưng cũng ổn định trong một thời gian khá dài, giảm rõ triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống.

Thuốc dùng trong Viêm mũi dị ứng gồm các thuốc cũ: nhóm kháng Histamin, nhóm chống nghẹt mũi. Nhóm thuốc mới: nhóm corticoid dạng thuốc hít.

Nhóm kháng Histamin
Chống ngứa mũi, chảy nước mũi, chảy nước mắt nhưng không làm co mạch nên không chống được nghẹt mũi. Dùng thế hệ cũ (Chlopheniramin) gây buồn ngủ, không được dùng cho người lái xe, vận hành máy cần tập trung. Dùng thế hệ mới (Claritin acrivastin) không gây buồn ngủ, tiện lợi hơn.
Nhóm chống nghẹt mũi
Natriclorid: Dung dịch Natriclorid đẳng trương(0, 9%) làm co mạch nên chống được nghẹt mũi. Không độc, dùng cho người lớn, trẻ em và cả trẻ sơ sinh.
Naphazolin: Làm tăng cường giao cảm gây co mạch tại chỗ nên chống nghẹt mũi. Dùng dạng nhỏ mũi 0, 05-0, 1% cho người lớn. Với trẻ em cũng gây cường giao cảm nhưng mạnh hơn, trước hết tác dụng tại chỗ gây co mạch mạnh, làm cho máu không đến niêm mạc mũi, gây hoaị tử, sau đó hấp thu vào bên trong, gây nhức đầu, chóng mặt, tăng huyết áp, tim nhanh, kích động, lo âu. Đặc biệt gây co mạch ở não, tim, da đầu, có thể dẫn tới tử vong.

Không dùng cho trẻ dưới 15 tuổi.
Xylomethazolin: Làm co mạch nên chống nghẹt mũi. Dùng cho người lớn hay trẻ em nhưng không dùng quá 3 ngày. Không dùng cho trẻ dưới 2 tuổi.
Phenilephrin: Làm tăng tiết adrenalin gây hiện tượng adrenecgic làm co mạch, giảm xung huyết, chống nghẹt mũi. Tuy nhiên, cũng do hiện tượng này mà làm tăng huyết áp, tăng nhãn áp. Không được dùng cho người tăng huyết áp, người đang dùng thuốc trầm cảm IMAO. Trẻ em rất nhạy cảm với Phenilephrin, nhất là khi trẻ dùng mà không kiểm soát được liều, sẽ gây độc hại tại chỗ cũng như toàn thân. Tuy nhiều tài liệu chỉ cấm dùng cho trẻ dưới 3 tuổi, cho phép dùng cho trẻ lớn tuổi với nồng độ thấp hơn. Nhưng đa số thầy thuốc lâm sàng khuyên không nên dùng cho trẻ em. Người lớn chỉ dùng mỗi lần một bên mũi, mỗi ngày không dùng quá 5 lần.
Đặc điểm chung của nhóm thuốc cũ chỉ giảm được một số triệu chứng, gây”quen thuốc”, thậm chí gây phản ứng “dôị ngược”thuốc làm cho bệnh nặng thêm. Tuy nhiên, vì thuốc rẻ tiền, thấy hiệu quả ngay tuy tạm thời nên hiện vẫn dùng khá phổ biến.

Nhóm corticoid  dạng thuốc hít
Dùng corticoid uống kéo dài, liên tục có thể đỡ bệnh, nhưng corticoid ngoại lai này sẽ gây ức chế tuyến yên, không cho tuyến yên tiết ra hormone hướng thượng thận. Tuyến thượng thận lâu ngày không hoạt động sẽ bị teo, không còn khả năng tiết ra corticoid nội sinh đột ngột sẽ bị suy thượng thận cấp, nếu nặng không cấp cứu kịp thời có thể dẫn đến tử vong. Vì thế không nên dùng corticoid uống kéo dài liên tục để chữa Viêm mũi dị ứng.
Dùng corticoid tổng hợp fluthicason, beclomethason, budesinid dưới dạng hít hay dạng khí dung (gọi chung là corticoid hít) thì thuốc sẽ có tác dụng tại chỗ rất mạnh, làm giảm các chất trung gian gây viêm, nên làm giảm ngứa, hắt hơi, chảy mũi, chảy nước mắt, phù niêm mạc, ngạt mũi. Một phần rất nhỏ thuốc (10%) có thể từ đường mũi đi vào bên trong cơ thể nhưng vì các corticoid này chuyển hóa rất nhanh tại gan thành các chất không có hoặc có tác dụng sinh học rất thấp nên sinh khả dụng toàn thân thấp, không gây độc toàn thân như khi uống. Như vậy, các corticoid hít này có sự cân bằng độc đáo giữa hiệu lực chữa bệnh và độ an toàn

Dạng hít hay dạng khí dung vào niêm mạc mũi, corticoid thường có hiệu lực ngay trong vòng 24-48 giờ. Tuy nhiên, để có hiệu lực đầy đủ cần có một khoảng thời gian cần thiết(chẳng hạn như 2-4 ngày với fluticason; 3-7 ngày với budesonid). Cần điều trị đều đặn theo khoảng cách giữa các lần dùng thích hợp mới có hiệu quả. Chẳng hạn như với fluthicason dùng mỗi ngày 2 lần( 8h sáng và 8h tối), sau đó có thể duy trì liều thấp hơn, mỗi ngày 1 lần.
Để thuốc sớm có hiệu quả, lúc đầu nên dùng corticoid hít kết hợp với các thuốc kháng histamine, giãn phế quản, các corticoid uống, sau đó có thể ngừng các thuốc phối hợp này chỉ duy trì bằng corticoid hít.

Corticoid không gây độc, nhưng cũng gây ra một số tác dụng không mong muốn:đau đầu, viêm họng, kích ứng mũi, hắt hơi, ho, buồn nôn, chảy máu cam, phát ban da, ngứa, sưng mặt, sốc phản vệ nhưng ít gặp. Dạng thuốc hít nếu dùng kéo dài kèm theo corticoid uống cũng có thể gây ngộ độc toàn thân, biểu hiện cường vỏ thượng thận, nếu dừng ngay thuốc uống lại có thể gây suy thượng thận. Cần cẩn thận khi phối hợp với corticoid uống trong điều trị viêm mũi hay với người viêm mũi có kèm thêm hen.
Với người mang thai, cho con bú: Corticoid gây hại thai, tiết vào sữa gây hại trẻ bú. Tuy nhiên với corticoid hít chưa thấy có hiện tượng này nên có thể dùng cho người có thai và người cho con bú. Không dùng corticoid hít chữa Viêm mũi dị ứng cho trẻ em dưới 12 tuổi. Riêng beclomethason không dùng cho trẻ dưới 6 tuổi. Corticoid hít hầu như không độc, có thể dùng lâu dài ổn định bệnh, được coi là thuốc chủ lực trong điều trị Viêm mũi dị ứng.

Về kỹ thuật dùng thuốc
Dùng hít tính theo liều xịt (như corticoid hít), không đưa đầu ống xịt vào sâu trong mũi mà chỉ đặt đầu ống xịt ngay đầu mũi dể xịt thuốc(dạng giọt hay phun sương) vào đúng niêm mạc mũi. Dạng dung dịch nhỏ giọt tích liều theo giọt (như các dung dịch nhỏ mũi). Dùng hai ngón tay kẹp nhẹ, cho thuốc chảy ra theo giọt, chứ không dùng cả tay hay nhiều ngón bóp mạnh làm thuốc chảy thành dòng, không đếm được sẽ dẫn đến quá liều. Cần giúp trẻ dùng, vì trẻ dưới 12 tuổi khó thực hiện đúng kỹ thuật nói trên dù rất đơn giản.
Dùng không đúng kỹ thuật sẽ không đảm bảo được liều dùng hoặc quá liều, khó đạt được hiệu quả, dễ bị ngộ độc.

DSCK2 Bùi Văn Uy (http://bantinsuckhoe.com)