Suy nhược: Đích thị bệnh hiểm!

Trong thời đại ngày nay, ta thường nghe nhiều người, thậm chí là… chính ta than vãn một cách rã rời: “Sao mà lúc nào cũng cảm thấy hết xí quách!” “Hết xí quách” là cách nói nôm na của tình trạng mà y học gọi là suy nhược (asthenia).

Hội chứng CFS

Hiện nay, ở các nước phát triển và đang phát triển như nước ta thường xảy ra hội chứng mệt mỏi kinh niên (chronic fatigue syndrome, viết tắt là CFS) mà nguyên nhân sinh bệnh rất khó xác định. Hội chứng này thường xảy ra ở phụ nữ nhiều hơn (gần gấp đôi nam giới), ở lứa tuổi 25 – 45.

Hội chứng có triệu chứng mệt mỏi rã rời là chính (100%), kèm theo nhức đầu, khó tập trung, đau họng, nhức cơ, đau khớp, khó ngủ, sụt cân (có người lại tăng cân)… Một số công trình nghiên cứu vào những năm 1990 ghi nhận CFS có liên quan đến nhiễm siêu vi như retrovirus, enterovirus…

Việc chữa trị hội chứng này khá nan giải vì khó xác định nguyên nhân. Bác sĩ phải khám và loại trừ tất cả các bệnh thực thể có triệu chứng gây mệt mỏi và nếu không tìm được nguyên nhân chủ yếu thì chỉ có thể gọi đó là “mệt mỏi vô cớ”. Về điều trị, chủ yếu bác sĩ cho dùng thuốc trị triệu chứng liên quan, thuốc bồi dưỡng sức khoẻ. Ở một số ít nước phương Tây và cả nước ta trước đây, người ta chuộng sử dụng thuốc uống và tiêm chích thuốc chứa cao gan (các chất bổ dưỡng lấy từ gan súc vật, kiểu như ở ta trước đây rất chuộng dùng Campolon, Campovit, Sirepar… là thuốc trích tinh gan, nay không còn sử dụng) hoặc thuốc tiêm chứa axit folic, vitamin B12 nhưng nay đã được chứng minh chẳng có tác dụng gì với CFS.

Bác sĩ có thể cho dùng các thuốc trị các triệu chứng khác như thuốc chống viêm giảm đau để trị nhức đầu, đau nhức cơ xương; thuốc kháng histamin và thuốc co mạch chống sung huyết để trị viêm mũi dị ứng, viêm xoang; thuốc chống trầm cảm để trị mất ngủ do trầm cảm và làm người bệnh hưng phấn trở lại…

Đối với người bị mệt mỏi vô cớ, ở ta từng có tình trạng tự ý lạm dụng thuốc rất nguy hiểm. Đó là không đi khám bệnh mà tự ý mua dùng thuốc kích thích hệ thần kinh trung ương là amphetamin (biệt dược Maxiton nổi tiếng ở miền  Namtrước đây) và một số dẫn chất của nó. Hậu quả của việc sử dụng thuốc bừa bãi này là một số người bị nghiện thuốc, bị một số tác dụng phụ có hại về tim mạch và nhất là có khuynh hướng tự tử sau khi ngưng thuốc! Cần lưu ý là “thuốc lắc” (dimethyl-dioxy-methamphetamin, viết tắt MDMA) hiện nay bị lạm dụng một cách nguy hiểm chính là dẫn chất tương tự amphetamin, cũng có tác dụng kích thích giúp người ta nhảy nhót thâu đêm.

Khi bị mệt mỏi thường xuyên, trước hết hãy xem lại chế độ làm việc, sinh hoạt có quá căng thẳng để sắp xếp lại tạo sự thư giãn cần thiết, chế độ dinh dưỡng có đảm bảo đầy đủ và cân bằng, kế đó có thể dùng thêm các thuốc hỗ trợ điều trị suy nhược chức năng hoặc thuốc bồi dưỡng.

Stress: lợi trước hại sau

“Hết xí quách” còn là biểu hiện của một rối loạn khác: stress. Khi những áp lực về mặt tâm lý và những biến động trong gia đình, trong xã hội tác động lên con người, cơ thể đối phó bằng sự mất cân bằng thể hiện qua những biến đổi sinh học, sinh lý. Với liều lượng vừa phải, stress giúp ta có sự hưng phấn, tập trung cao độ để đối phó lại tình huống không thuận lợi. Chính nhờ stress mà ta có những phản ứng cần thiết để đối đầu với các tác nhân xâm phạm đó, tìm cách làm chủ thực tế, quyết tâm giải quyết khủng hoảng và vượt qua stress. Tuy nhiên, nếu stress cứ lặp đi lặp lại và ta không làm chủ được nó, không thích ứng với những biến đổi do nó đưa đến, cơ thể sẽ bị rối loạn về mặt thể chất và tâm thần, cuối cùng bị nhiều bệnh tâm thể (psychsomatic diseases) như loét dạ dày, trầm cảm…

Khi bị mệt mỏi thường xuyên, trước hết hãy xem lại chế độ làm việc, sinh hoạt có quá căng thẳng để sắp xếp lại tạo sự thư giãn cần thiết, chế độ dinh dưỡng có đảm bảo đầy đủ và cân bằng, kế đó có thể dùng thêm các thuốc hỗ trợ điều trị suy nhược chức năng (như Arcalion, Neurofar, Sargenor, Actvarol…), hoặc thuốc bồi dưỡng (chứa vitamin và chất khoáng). Nên lưu ý, tất cả các thuốc vừa kể chỉ có tác dụng hỗ trợ, có thể giúp cải thiện rối loạn khi rối loạn mới bắt đầu và còn nhẹ. Và dùng thuốc hỗ trợ phải đúng liều lượng (như vitamin C không quá 1 gram/ngày, dùng nhiều có nguy cơ gây sỏi thận). Nhưng nếu rối loạn cứ kéo dài, nhất thiết phải đi khám để bác sĩ tìm nguyên nhân.

Lưu ý, “hết xí quách” rất có thể là dấu hiệu ban đầu dẫn đến trầm cảm, một chứng bệnh rất dễ xảy ra hiện nay, cần được phát hiện sớm để chữa trị đúng cách, nếu không sẽ nguy hiểm vì người bệnh luôn có khuynh hướng tự tử!

Theo PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức