Cây thuốc và vị thuốc chữa bệnh đường tiêu hóa

Các chứng bệnh đường tiêu hóa thường gặp
Người khó chịu buồn nôn, nôn; ỉa chảy, táo bón; Chán ăn, chậm tiêu; đau bụng vùng trên rốn, ợ hơi, ợ chua; đau bụng vùng dưới rốn kèm theo táo hoặc ỉa lỏng; đau bụng quanh rốn hay chảy dãi; Đau bụng vùng hố chậu phải, táo bón hay ỉa chảy; đau bụng vùng hố chậu trái, ỉa chảy hay táo bón
Mỗi  triệu chứng, mỗi vị trí đau biểu hiện bệnh cảnh khác nhau nên cách xử lý cũng khác nhau tất nhiên nếu dùng thuốc thì các vị thuốc cũng khác nhau. Đông y quy các chứng bệnh trên vào bệnh lý ở tỳ vị là chính, ngoài ra theo lý luận tạng phủ còn liên quan đến các cơ quan khác như: Phế - đại  tràng, Tâm – tiểu trường, Can - đởm. Nói như vậy để thấy tính phức tạp của những bệnh lý đường tiêu hóa. Trong phạm vi bài này  xin giới thiệu các vị thuốc theo sách vở hoặc kinh nghiệm dân gian thường truyền miệng nhau để đọc giả suy ngẫm và tham khảo.

Một số cây thuốc, vị thuốc chữa bệnh đường tiêu hóa

- Để chữa đau trên rốn, ợ chua dùng một trong các vị sau: lá khôi bánh tẻ lấy từ 7 - 10 lá rửa sạch giã lấy nước uống . Hoặc dạ cẩm dùng cả  cây và lá (bỏ rễ) rửa sạch giã một chét lấy nước uống, hoặc phơi khô sắc uống mỗi lần 12g. Hoặc củ nghệ con (củ nghệ cái có các củ nghệ con mọc ra xung quanh) đông y gọi là uất kim, giã 12 g lấy nước uống. Hoặc dạ dầy nhím -  thái nhỏ, rang khô  tán bột uống, mỗi lần 6 – 8 g ngày uống 2 lần. Hoặc màng trong mề gà ( đông y gọi là kê nội kim ) phơi khô, tán bột mịn uống mỗi lần 6-8 g. Hoặc mật ong ngày uống hai lần , mỗi lần 20g .
- Để chữa chán ăn , chậm tiêu có thể dùng một trong các vị sau: củ mài tán bột ngày uống 2 lần , mỗi lần 8g. Hoặc ý dĩ  tán bột ngày uống 2 lần, mỗi lần 20g. Hoặc bạch truật  tán bột ngày uống 2 lần, mỗi lần 15 g.
- Nếu bệnh nhân bị ỉa chảy số lần dưới 5 lần/ngày, sức khỏe toàn thân ít ảnh hưởng  dùng lá ổi hoặc lá sim một chét rửa sạch, giã lấy nước uống. Hoặc tô mộc 30g đun uống hoặc vỏ quả măng cụt tháI mỏng đun nước uống.
- Nếu phân nát có chất nhầy hay có cơn đau quặn vùng hố chậu và mót rặn dùng: lá mơ tam thể – mơ lông, lấy loại lá bánh tẻ, rửa sạch thái nhỏ, xào trứng không cho mỡ, ăn vào ngày 1- 2 lần, mỗi lần 1 quả trứng gà.
- Trường hợp bị táo bón, hay có cơn đau vùng hố chậu dùng: hạt muồng trâu 10 lá, rửa sạch giã lấy nước uống. Hạt thảo quyết minh (hạt muồng trâu) 20g đun uống Hoặc vừng đen rang chín tới trộn mật ong , ngày uống 2 lần , mỗi lần lấy 20g vừng + 20g mật ong  pha trong một cốc 200ml nước nóng để uống.

Các bài thuốc chữa bệnh đường tiêu hóa

- Nếu đau bụng trên rốn (thượng vị) ợ chua - đầy bụng, đói đau tăng, có thể kèm táo bón thì dùng: mộc hương 12g, hoàng liên 12g, cam thảo 8g, mẫu lệ 12g sắc uống.
- Nếu đau vùng thượng vị ợ hơi, đầy bụng đễ ỉa chảy hoặc phân thường nát, gặp lạnh đau tăng dùng: mộc hương 12g, sa nhân 12g, bạch truật 20g, cam thảo 8g sắc uống.
- Người bệnh đau bụng, buồn nôn, phân nát, đầy bụng, ăn chậm tiêu dùng: mộc hương 12g, bạch linh 12g, sa nhân 12g, kê nội kim 12g, đinh hương 6g, bán hạ chế 10g, cam thảo 6g sắc uống.
- Nếu bệnh để lâu người yếu, chán ăn, chậm tiêu dùng: đẳng sâm 20g, mộc hương 12g, thần khúc 12g, cam thảo 6g, bạch truật 16g, sa nhân 12g, hoài sơn 16g sắc uống.
- Nếu người bệnh đau bụng dưới, ỉa lỏng, không sốt, không nôn dùng: phá cố chỉ 12g, thương truật 16g, bình lang 10g, ngũ vị 8g, can khương 8g, bạch truật 16g sắc uống.
- Nếu người bệnh đau bụng dưới, táo bón, phân không có máu, mũi dùng: sinh địa 12g, đan bì 12g, chỉ thực 12g, đại hoàn 6g sắc uống.
- Nếu người bệnh ho lâu ngày, táo bón, da khô dùng: mạch môn 12g, ngũ vị 6g, sinh địa 12g, huyền sâm 12g, chỉ thực 12g, thục địa 16g sắc uống.
Rối loạn tiêu hóa thông thường ta tự chữa . Nhưng thấy nôn nhiều, ỉa chảy nhiều, người mệt mỏi, dấu hiệu mất nước nhiều, hoặc có sốt kèm theo cần cho đi khám để thầy thuốc chuyên khoa giải quyết, đừng tự chữa đề phòng hậu quả xấu.

GS. TS Dương Trọng Hiếu